Informacja Turystyczna w Mrągowie

Szlakiem posiadłości rodu Dohnów cz. III. Pałac w Ławkach.

Ród Dohnów (niem.: zu Dohna) był to jeden najważniejszych arystokratycznych rodów niemieckich. Założycielem rodu był krzyżacki najemnik Stanislaus (†1504/05), pochodzący z Górnej Saksonii, który brał udział w bitwie pod Chojnicami w 1454 roku. Za swoje zasługi dla Zakonu otrzymał nadanie ziemskie w Wilczętach (niem. Deutschendorf, Villa Teutonica). Nadaniami dóbr Zakon spłacał rycerzy zaciężnych i ratował za wszelką cenę swoje trudne położenie finansowe. W kolejnych latach majętność rodu powiększyła się o dobra w Karwinach (niem. Karwinden - 1469 r.). W 1525 roku syn Stanislausa – Peter von Dohna (1482–1553), otrzymał od Zakonu wieś Słobity (niem. Schlobbiten), które z czasem stały się główną siedzibą rodu. Peter ożenił się z córką wojewody pomorskiego Katarzyną Zehmen i miał z nią 8 synów i córkę. Jego syn Achacy zbudował pierwszy dom w Słobitach, natomiast pierwszy pałac tam zbudował syn Achacego – Abraham.

Na przestrzeni wieków ród powiększył swoje posiadanie o majętności w Bielicy, Gładyszach, Kamieńcu, Ławkach, Markowie, Karwinach, Kątach i Sasinach, a także w Morągu i Prakwicach. Obecnie są to tereny Powiśla, jedynie Prakwice znajdują się na Pomorzu.

W posiadaniu Dohnów były 2 z 4 pałaców klasy królewskiej: Słobity (Schlobitten) oraz Kamieniec (Finckenstein). Oprócz nich do „królewskich pałaców” zaliczano także: Friedrichstein nad Pregołą (20 km na wschód od Królewca, dzisiaj Kamienka w obwodzie kaliningradzkim) i Drogosze (Dönhoffstädt w powiecie kętrzyńskim, gminie Barciany).

Ród Dohnów był niezwykle majętny i wielce skoligacony w Europie, patronował siedmiu kościołom i dziewiętnastu szkołom.

Ławki (Lauck) położone są w powiecie braniewskim, gminie Wilczęta. Wieś była w posiadaniu rodziny Dohna-Lauck od XVI w. Pałac Dohnów w Ławkach został rozebrany ok. 1930 r. W ewidencji zabytków wpis dotyczący Ławek brzmi: "Pałac wraz z otaczającym parkiem" co jest mylące. Zachowała się jedynie oficyna, która była dostawiona do skrzydła pałacu (także obecnie służąca jako budynek mieszkalny). Oprócz oficyny zachowała się stodoła, która jest w stanie kompletnej ruiny. Niedaleko niej znajdują się ruiny kościoła wybudowanego w XIV-XV w. Przed nimi pomnik poległych w czasie I wojny światowej.

O historii pałacu i kościoła poczytać można w artykule Pana Lecha Słodownika zamieszczonym w "Głosie Pasłęka". Pozwalam sobie zacytować fragment:

"(...) Niewątpliwie ważną datą w historii wsi i okolicy jest dzień 26.02.1527 r., kiedy to została na prawie lennym z 60 łanami ziemi zapisana dla Piotra von Dohna (1483-1553). (...) Dohnowie z Ławek używali imienia Dohna-Lauck. (...) Kościół został wybudowany w stylu gotyckim, prawdopodobnie w połowie XIV w. (...) Zbudowano go na rzucie prostokąta, z fundamentem z kamieni polnych i cegły o wiązaniu gotyckim. Wejście i zakrystia znajdowały się w części południowej nawy. Natomiast w północnej części nawy znajdowała się krypta, gdzie chowano zmarłych członków rodu von und zu Dohna-Lauck. Kościół nie miał przypór wzmacniających mury boczne, a wewnątrz znajdował się płaski sufit. Wieża do wysokości dachu kościoła była z cegły, a następnie drewniana. Były w niej dwa dzwony, których dźwięk przedostawał się przez otwory – okienka. Na wieży znajdowała się tzw. wiatrówka dachowa z blachy, z herbem Dohnów i datą: 1775. Od północnej i południowej strony miała zegar, z czarnym cyferblatem i jasnym wskazówkami. Wschodni szczyt kościoła (od strony ołtarza) był jego najcenniejszą i najpiękniejszą częścią, miał pięć pionowych – otynkowanych, wąskich blend, wspierany przez przypory. Były także blendy okrągłe i nadstawki (nadbudówki).

Wyposażenie kościoła to przede wszystkim barokowy ołtarz z 1686 r. wykonany w królewieckim warsztacie Johannesa Pfeffera. Po obu stronach głównego obrazu ołtarza „Ukrzyżowanie Chrystusa” – miał dwie skręcane kolumny, oplecione po bokach winoroślą. U podnóża ołtarza znajdowały się dwie głowy aniołów, a nad obrazem figury ewangelistów Mateusza i Jana, z dobrze wyrzeźbionymi głowami. W górnej części ołtarza było dwóch innych ewangelistów, św. Marek i św. Łukasz. W koronie ołtarza znajdowały się dwa stojące anioły, symbolizujące cudowne ozdrowienie. Były cztery świeczniki z mosiądzu na ołtarzu i dwa gotyckie świeczniki z ok. 1500 r., których podnóżkami były lwy (podobne jak w kościele w Wilczętach). Na ścianach kościelnych były dwa epitafia z herbami z XVI w., obraz przedstawiający pastora Johanna Christiana Andersona (8.10.1698, †9.04.1779), który był tu proboszczem przez 53 lata. Ambona z XVII w., z barokową snycerką, wsparta na kolumnie oplecionej misterną snycerką z winorośli. Był granitowy kamień chrzcielny z XVII w., w kształcie ośmiobocznego kielicha. Prospekt organowy pochodził z roku 1770, w stylu genre rocaille, a organy zbudowano w 1816 r. Przy ołtarzu, po lewej stronie znajdowała się barokowa empora, z kolumienkami w kształcie herm, przeznaczona dla Dohnów. W muzeum Towarzystwa Powiatowego Pr. Holland w Itzehoe znajduje się złoty kielich mszalny i patena do hostii w kształcie czarki, noszące datę: 9. October 1700. W nieznany sposób zostały uratowane z kościoła i przewiezione do Niemiec. Były jeszcze niezwykle wartosciowe utensylia z cyny, podarowane przez nieznanego darczyńcę w 1662 r. (a więc wkrótce po zakończonej II wojnie polsko-szwedzkiej), ale wysłane ok. 1945 r. do Niemiec, jeszcze przed nadejściem wojsk sowieckich, zaginęły. Po prawej stronie ołtarza znajdowała się tablica z nazwiskami poległych mieszkańców parafii Ławki w I wojnie światowej.

Przy południowej stronie kościoła (między przedsionkiem wejściowym a zakrystią) zachował się do dziś granitowy pomnik ku czci poległych w wojnie 1914-18. Przedstawia żołnierza w mundurze i z karabinem z czasów I wojny światowej, a w kamień wbudowano żelazny krzyż i datę: 1914 – 1918 oraz napis: Unseren Gefallenen Brudern/Zum Ehrenden Gedächtniss/Die Kirchengemeinde Lauck – Naszym poległym braciom/ku chwalebnej pamięci/Parafia Ławki. Staraniem Towarzystwa Mniejszości Niemieckiej w Pasłęku i Przewodniczącego Towarzystwa Powiatowego Pr. Holland w Itzehoe – p. Bernda Hinza, pomnik ten został zrekonstruowany i poświęcony w dniu 5.07.1999 r.

W połowie roku 1944 r. dzwony z kościoła w Ławkach zostały zdjęte i przekazane na potrzeby przemysłu zbrojeniowego. Dalszy ich los jest nieznany. Pod koniec stycznia i na początku lutego 1945 r. w okolicy toczyły się ciężkie walki i w wyniku ostrzału sowieckiej artylerii z kierunku Młynar, tutejszy kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Ocalały tylko mury zewnętrzne, wspomniany szczyt wschodni oraz mury wieży. Uległo zniszczeniu również całe wyposażenie kościoła, chociaż według niektórych mieszkańców ołtarz główny zachował się jeszcze po wojnie, a następnie został prawdopodobnie wywieziony do m. Ruda w Rzeszowskiem, skąd przybyli pierwsi powojenni, polscy mieszkańcy Ławek. Według miejscowych przekazów, trumny z krypty Dohnów wywieźli Rosjanie. Cmentarz wiejski, znajdujący się na sporym wzniesieniu, przy wylocie w kierunku na starą cegielnię i Sośnicę (Friedrichshof), już dawno jest nie używany, zdewastowany, stopniowo zarasta.

Władze powiatowe Pasłęka zwróciły się w 1961 r. pismem do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, w którym powołując się na polecenie Wydziału ds. Wyznań, z prośbą o wyrażenie zgody na rozbiórkę ruin kościoła w Ławkach. Dopiero w roku 1965 władze wojewódzkie przekazały PPRN w Pasłęku ruinę tego kościoła z zaleceniem „(...) wykorzystania na cele gospodarcze z zachowaniem formy obiektu”. Według wykazu kościołów przekazanych w dniu 13.04.1968 r. do rozbiórki i zagospodarowania – „(...) kościół w Ławkach miał być jeszcze w tym roku rozebrany, co jednak nie nastąpiło i do dzisiaj znajduje się w stanie ruiny”. Przed kilku laty mieszkańcy Ławek uruchomili przy kościele małą kapliczkę, w której odbywają się nabożeństwa odprawiane przez dojeżdżającego z Wilcząt księdza. Zamierzają w przyszłości odbudować swój kościół i w tym celu zebrali już niezbędną dokumentację. Ale jak zwykle w takich sprawach, problem finansowy staje się barierą prawie nie do przezwyciężenia.

Pałac w Dohnów w Ławkach wybudował na początku XVIII w. w stylu barokowym Christoph Friedrich von Dohna (1652-1734). Usytuowany był na małym wzniesieniu, skąd rozpościerał się wspaniały widok na prawie całą wieś. Pałac miał spadzisty, mansardowy dach i małą wieżę z połowy XIX w. w części wschodniej, przebudowany w 1896 r. Ostatnim właścicielem Ławek w 1932 r. był Adalbert Graf i Burggraf zu Dohna-Lauck, który gospodarzył na 922 ha ziemi i miał ponadto 210 ha lasu. W 1878 r. wymarła linia Dohnów z Markowa (Dohna-Reichertswalde) i w konsekwencji tego Dohnowie z Ławek przenieśli się do Markowa.

Dobra w Ławkach były początkowo dzierżawione, a następnie sprzedane. Pałac popadał w ruinę i na początku lat 30. został rozebrany. Niezwykle cenne meble, bogate archiwum i biblioteka zostały przeniesione również do Markowa. W pięknym założeniu parkowym znajdowała się m.in. oranżeria i bażantarnia. Do dzisiaj zachowały się ślady amfiteatru. Dawny budynek zarządu majątku z XVIII w. (przebudowany w XIX i XX w.) przekształcono na szkołę, a po wojnie, do 1979 r. była tu polska szkoła. (...)

Ponad dwieście lat temu, w 1803 r. pastor z Osieka Wedecke, podczas podróży przez tą część dawnego powiatu pasłęckiego, nazwał Ławki „najpiękniejszą wsią Europy”...."