Historia mrągowskiej wąskotorówki

SPIS TREŚCI

ARTYKUŁ

Kolejka wąskotorowa (żartobliwie zwana przez mieszkańców miasta „ciuchcią”), była intensywnie wykorzystywana przez mieszkańców Mrągowa, Kętrzyna i Rynu. Z Mrągowa przewożono do Kętrzyna skupione od rolników buraki cukrowe do kętrzyńskiej cukrowni. Z większych magazynów towarów powstałych przy głównej linii południowej w Kętrzynie, przewozili kupcy Mrągowa towary do swoich sklepów. Z powiatu mrągowskiego do Kętrzyna przewożono masowo ziemniaki, które następnie wywożono do dużych miast. Z Kętrzyna do Mrągowa przewożono beczki z piwem a w odwrotną stronę drewno i cegły z cegielni w Czerwonkach i Bożym.


Widokówka z 1899 roku przedstawiajaca między innymi dworzec główny oraz widok z okolic obecnego Gospodarstwa Rybackiego na teren Mrongoville, czyli Młynowa (Muhlental) z przejżdżającą wąskotorówką.	Widokówka z 1900r. z torami wąskotorówki skrecającymi w kierunku obecnego Mrongoville, po lewej Dajna, w oddali na wzgórzu parowozy.	Widokówka z 1935roku, w lewym górnym rogu widać wieżę ciśnień (?) przy dworcu głównym.

Kolejka posiadała kilka linii:

Kętrzyn - Sławkowo - Mrągowo

Kętrzyn - Winda - Srokowo

Barciany - Nordenburd

Winda - Gandawa

Kętrzyn - Barciany

Sławkowo - Salpik - Ryn

Kętrzyn - Mrągowo

Czerwonka – Biskupiec – Mrągowo – Ruciane – Piecki

Następną inwestycją była budowa linii Kętrzyn - Winda - Srokowo o długości 24,8 km. Pierwszy pociąg pojawił się na niej 7 lipca 1905 roku. 25 lipca 1916 roku uruchomiono odcinek Barciany - Nordenburd, a 1 stycznia 1917 roku Winda - Gandawa. Na całej sieci kolei kętrzyńskiej zbudowano trzy stacje styczne z koleją normalnotorową w Kętrzynie, Mrągowie i Gandawie. W 1927 roku kolejną stację styczną uruchomiono w Gandawie. Główna parowozownia oraz warsztaty kolei zlokalizowano w Kętrzynie. W Mrągowie, Barcianach, Gandawie, Nordenburgu i Srokowie znajdowały się parowozownie pomocnicze. Po uruchomieniu linii do Nordenburgu uzyskano połączenie z koleją instenburską o tej samej szerokości toru. Oba zarządu współpracowały przede wszystkim w zakresie przewozów towarowych, jednak w okresie międzywojennym pojawił się pomysł stałego połączenia pasażerskiego pomiędzy Ragnit i Mrągowem. Pociąg jadący przez Instenburg, Warbascheln, Nordenburg, Barciany i Kętrzyn pokonywał 154 km w 6,5 godziny. Pociągi na tej długiej trasie kursowały do 1928 roku, kiedy zastąpiono je autobusami.

Lata 1933 - 1935 to okres szczególnego rozwoju komunikacji autobusowej i ograniczania przewozów pasażerskich na kolei kętrzyńskiej. Kolejne zawieszenia przewozów miały miejsce w 1939 roku, kiedy w powiecie kętrzyńskim komunikacja samochodowa zaczęła konkurować z koleją również w przewozie towarów. Efektem było zamknięcie linii Barciany - Nordenburg oraz znaczące ograniczenie w kursowaniu pociągów we wszystkich relacjach. Taka sytuacja utrzymywała się do czerwca 1941, czyli do ataku Niemiec na Związek Radziecki. Zarekwirowanie pojazdów drogowych dla potrzeb wojska oznaczało odzyskanie wiodącej pozycji w przewozach, zarówno pasażerskich jak i towarowych, przez kolej kętrzyńską.

Mapa przedstawiająca fragment odcina Mrągowo - Piecki (Peitschendorf) - Ruciane

Rok 1945 przyniósł nowy układ granic. Prawie cała sieć kolei kętrzyńskiej znalazła się po polskiej stronie granicy. Na terytorium Związku Radzieckiego pozostało 6,5 km linii oraz dwie stacje styczne z koleją państwową: Gandawa oraz Nordenburg. PKP przejęły kolej zdewastowaną, jak oceniano, w 50%. Na wielu liniach nie było szyn, tabor został ewakuowany. Grabieże mienia kolejowego powstrzymano dopiero jesienią 1945 roku. Rozebrano 75 km torów wywożąc szyny z linii położonych na południe od Kętrzyna oraz z odcinka Kętrzyn - Barciany. Utworzona w Olsztynie DOKP była skłonna do odbudowy kolei kętrzyńskiej, w Kętrzynie utworzono zarząd Kętrzyńskiej Kolei Wąskotorowej. Materiał torowy pozyskiwano z północnej części sieci, a także z wielu torów bocznych stacji normalnotorowych podległych DOKP. Już w połowie 1946 roku rozpoczęto prace zmierzające do uruchomienia pierwszych odcinków. Dnia 22 lipca 1948 do ruchu oddano linię z Kętrzyna do Mrągowa, zaś 1 maja 1949 roku odcinek Sławkowo - Ryn.

W 1951 roku zlikwidowano zarząd Kętrzyńskiej Kolei Wąskotorowej, a zwierzchnictwo przejął Zarząd Kolei Dojazdowych przy DOKP w Olsztynie. W roku 1962 nadzór nad koleją kętrzyńską przejął Zarząd Kolei Dojazdowych w Gdańsku, a oficjalna nazwa kolei otrzymała nowe brzmienie: Kętrzyńska Kolej Dojazdowa.

Kolejka wąskotorowa ożywiła ruch pasażerski. W pierwszych trzech latach istnienia kolejki, czyli na początku XX wieku, nie sprzedawano biletów papierowych, lecz żetony. Były to krążki z mosiądzu o średnicy 2 cm. Na jednej stronie żetonu figurował parowóz „ciuchci”, na drugiej listek koniczynki jako symbol szczęśliwej i bezpiecznej podróży. Żetony kupowane w kasach dworców kolejowych i u konduktorów, podróżni zwracali wysiadając na stacji docelowej. Wielu z nich, chcąc zaoszczędzić, nie zwracało żetonu wykorzystując tłok przy wysiadaniu. Aby temu zapobiec, wprowadzono jednoprzejazdowe bilety papierowe.

Podróż kolejką wąskotorową trwała długo, ponieważ średnia prędkość kolejki wynosiła zaledwie 25 - 30 km/godz. Jej szybkość malała przed każdym wzniesieniu. Od trzech do siedmiu wagoników ciągnął parowóz zasilany węglem. W czasie podróży można było podziwiać piękne krajobrazy. Trasa wąskotorówki przebiegała, bowiem przez usypaną groblę jeziora Salęt Duży, piękne lasy Bożej Wólki i Gronowa, rozległe pola i ciekawe osiedla wiejskie.

W latach sześćdziesiątych naszego stulecia, Ministerstwo Kolei podjęło decyzję o likwidacji nierentownych wąskotorówek. Dyrekcje kolei, które nie zgadzały się z tą decyzją, wymieniły lokomotywy parowe na spalinowe. Przedłużyło to istnienie wąskotorówek zaledwie o kilka lat. Decyzja o likwidacji kolejki na trasie Mrągowo - Kętrzyn wywołała liczne protesty mieszkańców i przedsiębiorstw. W Wyszemborku zawiązał się Komitet Protestacyjny, w skład którego weszły następujące osoby: Czesław Laszkiewicz - dyr. PGR Boże, Michał Chodorowski - PGR Szestno, Ryszard Bitowt dyr. Szkoły Podstawowej i Zasadniczej Szkoły Rolniczej w Wyszemborku., Roman Sagałło i Piotr Budzyński - przedstawiciele Powiatowej Rady Narodowej, Mieczysław Czujwid - przedstawiciel Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, także inne osoby. Komitet zebrał około 15 tysięcy podpisów mieszkańców Mrągowa i okolicznych wsi. Z podpisami, protestami różnych instytucji i komitetów partyjnych, uchwałami rad narodowych, Komitet pojechał do Ministerstwa Kolei w Warszawie. Starania Komitetu o audiencję u ministra pozostały bezowocne. Po kilkugodzinnym oczekiwaniu, delegacja została przyjęta przez dyrektora departamentu, który jednak odmówił przyjęcia protestu i uchwał rad narodowych. Decyzja o likwidacji kolejki została utrzymana.

Sytuacja Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej pogorszyła się znacząco w drugiej połowie lat 60. Niskie przewozy pasażerskie i towarowe nie pozwalały wypracować zysku, deficyt powiększał się. Dnia 1 lipca 1966 roku zawieszono kursowanie pociągów na linii Sławkowo - Ryn. Z kolei odchodzili kolejni nieusatysfakcjonowani niskimi wynagrodzeniami pracownicy. Przysłowiowym gwoździem do trumny okazał się konflikt z Cukrownią Kętrzyn, która nie akceptowała starych, nie dostosowanych do panujących warunków przepisów. W 1969 roku zlikwidowano wąskotorową bocznicę do cukrowni, co było bezpośrednią przyczyną likwidacji całej kolei w roku 1971.


Aktualne zdjęcie dawnego dworca waskotorówki prz ul. Młodkowskiego

Brygady robotników zaczęły demontować urządzenia na dworcach oraz rozbierać tory. Nasypy po kolejce stały się lokalnymi drogami przejazdowymi, zaś w lasach zarosły drzewami. Niektóre elementy podkładu kolejowego możemy oglądać do dziś. Przy ulicy Młodkowskiego wykorzystano szyny do postawienia barierki drogowej.

Głos Olsztyński nr 128, str. 3 z dnia 1.06.1971.

Istnieją znaczące róznice w datach pomiedzy artykułem z Głosu Olsztyńskiego, a artykułem ze strony www.koleje.wask.pl.

Artykuł jest kompilacją stworzoną na podstawie:
Artykułu na stronie www.koleje.wask.pl, który powstał na podstawie książki pt. "Koleje wąskotorowe Polski Północnej" autorstwa Bogdana Pokropińskiego,
oraz artykułu Ryszarda Bitowta „Kolej wąskotorowa „ciuchcia” łącząca Mrągowo z Kętrzynem i Rynem. Historia i wspomnienia sentymentalne.” Zawartego w „Materiały o przeszłości mrągowa i Ziemi Mrągowskiej”, Mrągowo 1999.
Stare widokówki wykorzystane z artykule zostały udostępnione przez Pana Janusza Sibika.

Bogdan Pokropiński „Koleje wąskotorowe Polski Północnej” – Warszawa 2000
Przedmiotem kolejnej publikacji tego autora są dzieje kolei gdańskich, kwidzyńskiej, kętrzyńskiej, ełckiej, oleckiej oraz kolei cukrowni Pelplin. Najwięcej uwagi poświęcono Gdańskim Kolejom Dojazdowym, jednak każda z pozostałych linii opisana jest równie dokładnie. Uwagę zwracają liczne plany linii i stacji oraz archiwalne fotografie. Dodatkiem do publikacji jest mapa, na której zaznaczono daty budowy oraz powojennej odbudowy poszczególnych odcinków sieci po obu stronach Wisły.

Inicjatorami rozpoczęcia budowy kolei wąskotorowej w okolicach Kętrzyna były władze powiatu Kętrzyn i Mrągowo oraz właściciel posiadłości Löcknick ze Skandławek. Kolej znaczenia lokalnego miała przede wszystkim zagwarantować rozwój gospodarczy regionu, a także usprawnić transport towarów i przewóz pasażerów. W 1896 roku zawiązano więc spółkę, do której dołączyła również berlińska firma Lentz. Jej zadaniem była nie tylko budowa, ale także późniejsza eksploatacja linii.

Pierwszy wybudowany odcinek o szerokości toru 750 mm otwarto już 1 maja 1898 roku. Zainaugurowano wtedy ruch na 52,1 km linii udostępniając odcinek Kętrzyn - Sławkowo - Mrągowo oraz odgałęzienie Sławkowo - Salpik - Ryn. Oficjalna nazwa kolei brzmiała Rastenburg Sensburg Kleinbahn. Jednocześnie trwały prace przy budowie kolei żelaznej na odcinku Czerwonka – Biskupiec – Mrągowo – Ruciane – Piecki. Budowę tej linii zakończona została 30 września 1898 roku. Po wybudowaniu dworca kolejowego dla torów szerokich przy obecnej ul. Kolejowej, przedłużono linię kolejową wąskotorową z dworca kolei wąskotorowej przy budynku sądu i obecnej stacji Orlen przy ul Wolności do dworca głównego. Dworzec główny stał się dworcem węzłowym.