Style architektoniczne Mrągowa - neogotyk. - Informacja Turystyczna w Mrągowie

Inspiracją do napisania poniższego artykułu było zainteresowanie kamienicami oraz stylami architektonicznymi Mrągowa, okazane przez osoby, które brały udział w Światowym dniu przewodnictwa turystycznego zorganizowanym przez Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej. Autor nie znalazł opracowań tego tematu, poza kartami adresowymi zabytków wykonanymi dla Urzędu Miasta Mrągowa w ramach Gminnej Ewidencji Zabytków w roku 2008. Autor będzie wdzięczny za wszystkie krytyczne uwagi. Jest to pierwszy artykuł serii opisującej kolejne style architektoniczne, które można odnaleźć w mieście. Artykuły będą ukazywały się w dziale "Zabytkowe kamienice i budynki".

Mrągowo jest małym mazurskim miasteczkiem położonym między kilkoma jeziorami, z których największe i najbardziej znane jest jezioro Czos. Początki miejscowości sięgają XIV wieku. Przez wieki Mrągowo, dawny Sensburg, było małą i biedną miejscowością, którą częściej dotykały nieszczęścia jak epidemie i pożary niż okresy gospodarczego rozkwitu.

Dzieje miasta liczą sobie ponad 600 lat. Większość obecnych budynków powstała jednak na przełomie XIX i XX wieku, w okresie wzrostu gospodarczego po powstaniu II Rzeszy Niemieckiej. Lokalnie istotną rolę dla wzrostu znaczenia miasta, odegrało połączenie kolejowe z innymi miejscowościami Prus Wschodnich, a także budowa koszar wojskowych w roku 1898.

Miasto nie posiada zabytków architektury szczególnej wagi. Podczas II wojny światowej miasto nie zostało bardzo zniszczone, jednak większość zniszczonych budynków znajdowała się w historycznym centrum miasta. Dlatego też do dziś widać puste miejsca, co jest przecież zastanawiające biorąc pod uwagę średniowieczne korzenie Mrągowa.

W drugiej połowie XIX wieku oraz na początku wieku kolejnego w architekturze pojawiły się następujące style architektoniczne, które reprezentowane są także w Mrągowie: neogotyk, eklektyzm, secesja, później modernizm.

Historyzm – nurt w XIX-wiecznej architekturze światowej polegający na naśladownictwie stylistyki minionych epok.
Zainteresowanie przeszłością w architekturze zbiegło się z rozwojem nauk historycznych. Było wynikiem badań nad przeszłością. Od początku XIX stulecia prowadzono intensywne prace nad dziejami architektury. Zaczęto opisywać, rozróżniać, datować budowle początkowo średniowieczne, następnie późniejsze. Na tych badaniach oparli się architekci, wskrzeszając na całym świecie neostyle (neoromanizm, neogotyk, neorenesans, neobarok).

Architektura gotycka - ten termin odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od około połowy XII do początku XVI wieku. Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.

Źródło: definicji oraz szerszy opis architektury gotyckiej

Neogotyk – styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku. W Mrągowie, jak zresztą w całych Prusach, neogotyk był bardzo popularny. Nawiązywano oczywiście do średniowiecznych budowli wzniesionych w państwie krzyżackim jak zamki czy kościoły. Zwłaszcza budynki użyteczności publiczne jak szkoły, urzędy wznoszono w stylu neogotyckim. W Mrągowie jest kilka bardzo dobrze zachowanych neogotyckich budynków: kościół św. Wojciecha, Szkoła Podstawowa nr 1 przy ul. Bohaterów Warszawy, obecny kościół prawosławny (dawna synagoga) przy ul. Roosevelta, sąd rejonowy.

Charakterystycznym elementem neogotyku w Prusach była czerwona cegła, czasami glazurowana. W odróżnieniu od cegły gotyckiej była mniejsza i o ustandaryzowanych wymiarach. W budowlach stosowano zazwyczaj, ale nie zawsze, łuk ostry. Szczyt budowli zwieńczony był imitacjami krenelaży inaczej zwanymi blankami (zębate zwieńczenie średniowiecznych murów obronnych, pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń, co miało ułatwić obronę w czasie oblężenia - w prześwitach pomiędzy zębami byli rozlokowani łucznicy.) i sterczynami. Sterczyna, inaczej Pinakiel to pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej, niedużej wieżyczki, stosowana często na wieżach i dachach.


Krenelaże, ostrołukowa wnęka z zegarem oraz dwoma mniejszymi ostrołukowymi oknami. Po bokach mniejsze blendy. Szkoła Podstawowa nr 1.	Sterczyny wieży kościoła św. Wojciecha. Widoczne są tynkowane na biało okrągłe blendy.

Kolejnym elementem jest blenda, czyli ślepe okno. Mogła to być także płytka wnęka w ścianie, często o kształcie okna, stosowana przede wszystkim w celach estetycznych, rzadziej do odciążenia ściany, mogły być tynkowane na biało. Zastosowanie takich elementów, które podkreślały pionowy charakter budowli, powodowało, że budynek wznosił się „w górę”, jakby chciał dosięgnąć nieba – nabierał charakteru wertykalnego.

Pionowe blendy imitujące okna kościoła św, Wojciecha.

Najlepszym mrągowskim przykładem budowli neogotyckiej jest kościół św. Wojciecha.
Zbudowany w stylu neogotyckim w 1860 roku, rozbudowany w latach 1892-1896. W budynku kościoła zastosowano w całym obiekcie liczne blendy tynkowane na biało oraz łuki ostre. Nawy boczne z oknami zamkniętymi ostrołukowo są flanowane przez blendy. Nad nimi koliste blendy. Boczne wejścia transeptu zwieńczone trójkątnym uskokowym szczytem ze sterczynami na każdym uskoku.


Ściana boczna z licznymi blendami i ostrołukowyni oknami.	Wejście ze szczytowym zakończeniem ze sterczynami oraz blendami od strony transeptu.

Ściana szczytowa prezbiterium z dużym oknem zamkniętym ostrołukowo. Zwieńczona jest trójkątnym uskokowym szczytem ze sterczynami. Wnętrze szczytu wypełnione jest pionowymi oraz kolistymi blendami. Charakterystycznym elementem architektonicznym kościoła są ostrołukowo zakończone okna. Można je dostrzec w zakrystii, wejściach bocznych, wieży z otworem dzwonniczym. Ściana frontowa i tylna wieży zwieńczona uskokowym szczytem ze sterczynami. Średniowieczny charakter podkreśla także zachowany, ponad stuletni witraż główny, który wykonany został na podobieństwa średniowiecznych witraży. Kościół św. Wojciecha wpisano do rejestru zabytków pod symbolem A-3090 dnia 1.02.1991 roku.


Prezbiterium.	Wieża ze ścianą boczną.	Sterczyny transeptu oraz wieży głównej.

Więcej o historii kościoła św. Wojciecha...

Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego (dawna synagoga i kościół baptystów)
W latach 1895-1896 wzniesiono w Mrągowie ceglaną bożnicę żydowską. Do ściany tylnej dostawiona jest niższa część prezbiterialna. Naroża korpusu w części dachowej zakończone są sterczynami. W ścianach bocznych widoczne są trzy wydłużone pionowo okna oraz jedna blenda. Otwory zamknięto nie łukiem ostrym, lecz łukiem pełnym. Sterczyny w narożnikach, wysokie okna, a także stożkowaty dach nadają temu niewielkiemu przecież budynkowi wrażenie „pięcia się w górę”. Obiekt wpisano do rejestru zabytków pod symbolem A-3878 z 14.03.1996 roku.


Fasada główna, bo bokach u góry widać sterczyny.	Wydłużone okna ściany bocznej z blendą (imitacja okna).	Widoczna sterczyna korpusu głównego oraz pojedyńcza sterczyna wieńcząca dach w formie przypominającej średniowieczny krenelarz.

Więcej o historii kościoła prawosławnego w Mrągowie...

Szkoła Podstawowa nr 1 przy ul. Bohaterów Warszawy 4
Obiekt ceglany zbudowany na początku XX wieku. Charakterystycznym elementem fasady są ostrołukowe wejścia nawiązujące do gotyckich portali. Nad osią środkową trójkątny, schodkowy szczyt, który może przypominać średniowieczne zamkowe krenelarze. Wewnątrz dwa ostrołukowe okna nad nimi zegar ze znakami zodiaku. Na fasadzie głównej w ryzalitach widać blendy w formie tarcz rycerskich.


Ostrołukowe wejście.	Boczne skrzydło budynku z ostrołukowymi oknami, blendami w formie tarcz oraz imitacje krenelarzy na szczycie.	Ostrołukowe okna z pionowymi blendami.

Kamień węgielny.

Sąd Rejonowy przy ul. Królewiecka 55.
Obiekt z elementami historyzmu w wystroju fasady, zbudowany w roku 1898, z elementami gotyckimi w wystroju. Murowany z cegły na planie prostokąta. Fasada z centralnie umieszczonym ryzalitem. Ryzalit to występ z lica w elewacji budynku, prowadzony od fundamentów po dach. Ryzalit ożywia elewację. W budynku sądu widać w fasadzie głównej ryzalit z wgłębnym portalem zamknięty ostrołukowo. Nad wejściem okna ujęte w ostrołukowych płycinach. W nich nad oknami koliste, tynkowane blendy. Ryzalit zwieńczony schodkowym szczytem ze sterczynami. Wewnątrz szereg pionowych płycin zamkniętych łukiem pełnym, które wydłużają szczyt.


Ryzalit z ostrołukowym portalem (wejściem), schodkowy szczyt ze sterczynami.	Ostrołukowe płyciny okienne z okrągłymi blendami

Z boków budynku również widoczne są ryzality. Są one zwieńczone schodkowym szczytem ze sterczynami, podobnie jak z przodu budynku.


Ryzalit bocznej sciany.	Klatka schodowa w formie średniowiecznej baszty.

Wieża Bismarka w Parku Sikorskiego. Obiekt zbudowany w 1906 roku. Murowany z cegły, otynkowany. Obiekt na planie zbliżonym do koła. Partia dolna szersza w formie wysokich szkarpujących arkad zamkniętych łukiem pełnym. Cześć szersza w górnej partii ceglana, nieotynkowana podzielona lizenami te zwieńczone sterczynami. Szersza cześć tworzy taras. Węższa na planie regularnego koła. W jej dolnej i górnej części okna zamknięte łukiem pełnym. Wieża zwieńczona gzymsem arkadkowym. Nad nim krenelaż. Obiekt wpisano do rejestru zabytków pod nr A-3063 z 5.03.1990 r.

Więcej o Wieży Bismarka...

Kolejnymi budynkami w Mrągowie, które nawiązują do gotyku jest spichlerz przy ul. Roosevelta oraz zabytkowy zespół koszar wojskowych przy ul. Wojska Polskiego oraz szpital powiatowy przy ul. Wolności. Te obiekty jednak nie są tak dobrymi przykładami stylu neogotyckiego jak przedstawione poprzednio. Można mówić o nich jako o budynkach pseudo-neogotyckich lub stosujących niektóre elementy architektury neogotyckiej.

Spichlerz na Roosevelta
Obiekt zbudowany w 1880 roku. Murowany z cegły. Osie wydzielone lizenami. Lizena to płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym budynku. Przez wszystkie ściany widać w trzech kondygnacjach jedynie tynkowane prostokątne, duże blendy oraz zdobienia w tynku. Dzięki zastosowaniu lizen budynek sprawia wrażenie wydłużonego w górę. Szczyt spłaszczony, trójkątny. Ujęty w narożach i zwieńczeniu sterczynami. Szczyt budynku mieszkalnego w formie attyki ze sterczynami w narożach i centrum. Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr A-3198 z 30.10.1991 r.


Ściana z lizenami.	Szczyt ze sterczynami. Widoczne lizeny ściany bocznej z ozdobieniami.	Budynek mieszkalny z attyką ze sterczynami.


Ozdobna ściana boczna.	Sterczyny

Zabytkowy zespół koszar wojskowych
Zabytkowy zespół koszar wojskowych został oddany do użytku w 1898 roku. Prawdopodobnie ze względu na to, że obiekty zostały zbudowane późno, koszary nie w pełni mają charakter gotycki, właściwie można stwierdzić, że wykorzystano tylko elementy gotyckie lub je bardzo zmieniono. Widać także elementy, które dopiero w późniejszych stylach się w pełni rozwinęły, jak np. w secesji.
Z elementów, które można uznać za pozostałość neogotyckiego „gustu” można uznać ceglane opaski oraz gzymsy podokienne. Często na szczytach budynków widać sterczyny jak również często gzyms schodkowy na dachu kojarzące się z zamkowymi blankami. Występują także blendy. Ceglane lizeny na tle tynkowanych ściany wydłużają fasadę.


	Ryzality z szczytami z sterczynami.


	Ryzality z gzymsem schodkowym.


Zastosowane blanki okrągłe oraz w formie okien.

Zabytkowy zespół mrągowskich koszar nie jest architektonicznie jednorodny. Można stwierdzić, że ul. Wojska Polskiego dzieli opisywany teren na dwie architektoniczne części, z których ta od strony ul. Piaskowej jest bardziej "konserwatywna" tzn. nie widać tam nowych architektonicznie elementów. Od strony oś. Grunwaldzkiego natomiast pojawiają się elementy nowe, które zastosowano w pełni w okresie secesji. Być może tę część zaprojektowano i zbudowano trochę później.

Różnice architektoniczne budynków byłej jednostki wojskowej.

Nowym elementem są wolutowe (faliste) szczyty.


Szczyty	wolutowe.	Element dekoracyjny na ściania bocznej, który może być kojarzony z gotyckimi pionowymi oknami.

Poza elementami pionowymi, jak np. opaski okienne łączące kilka pięter, pojawiają się także elementy poziome łaczące rzędy okien.

Zostosowano także nowe elementy architektoniczne jak np. konstrukcje dachu kojarzone bardziej z secesją, niż neogotykiem.


"Łamany" dach praktycznie nie stosowany w mragowskich budynkach neogotyckich.	Przykład secesyjnej kamienicy w Sopocie.

Szpital powiatowy przy ul. Wolności.
Obiekt zbudowany na początku XX wieku. Murowany z cegły. Trzy pierwsze i trzy ostanie osie ujęte ryzalitami. Te zwieńczone trójkątnymi szczytami. Oś środkowa fasady również zryzalitowana. Zwieńczona trójkątnym szczytem. W budynku zastosowano elementy architektoniczne kojarzone z neogotykiem, jak np. łączenie okien w pionie poprzez opaski ceglane zakończone ostrym łukiem. Nawiązują one do dużych, pionowych okien gotyckich katedr.