Między Krainą Wielkich Jezior Mazurskich a Pojezierzem Olsztyńskim leży jeden z najbardziej atrakcyjnych regionów żeglarskich w Polsce, zwany Pojezierzem Mrągowskim. Żeglarze turyści nie znają go zbyt dobrze, pora więc szerzej pokazać wszystkie jego uroki.

Ten region, ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, należy do mazursko-białostockiego regionu klimatycznego, a więc warunki pogodowe latem nie odbiegają od panujących na WJM. Dni z zachmurzeniem od o do 4/8 jest 40 proc., od 4/8 do 8/8 40 proc, a dni z opadami 20 proc. Średnia temperatura powietrza wynosi 23 - 25°C, wody przeciętnie 21°C. W czasie typowych zim pokrywa lodowa na jeziorach utrzymuje się od połowy grudnia do połowy marca, umożliwiając uprawianie żeglarstwa lodowego. Wiatry najczęściej wieją z północno-zachodniej ćwiartki (60 proc), a siła ich na ogół nie przekracza 3B. Całe pojezierze charakteryzuje się ciągami jezior połączonych szeregowo rzekami i ułożonych w rynnach zorientowanych południkowo, odległych od siebie o kilka kilometrów.

Jedną z nich jest Rynna Mrągowska z płynącą wzdłuż niej rzeką Dajną. Rynna umownie podzielona została na dwa odcinki leżące na południe i północ w stosunku do Mrągowa. Do fragmentu południowego zaliczane są jeziora: Czos, Wierzbowskie i Wągiel. Na całym obszarze ratownictwo wodne sprawuje przede wszystkim WOPR (numer telefonu alarmowego: 601100100), współpracujący ze Strażą Pożarną (tel. 998). Działa tu także standardowy numer alarmowy 112. Ze względu na silne pofałdowanie terenu i zalesienie są jednak miejsca, w których telefony komórkowe działają niestabilnie.

Jezioro Czos

Można je określić mianem jeziora miejskiego, ponieważ ponad 30 proc. długości jego linii brzegowej zajmuje zabudowa Mrągowa. Sam akwen jest otoczony wzgórzami wypiętrzonymi nad poziom wody jakieś 15 - 30 m. Duża ich część jest porośnięta lasami schodzącymi aż do wody. Tam, gdzie występują odkryte tereny rolnicze, linię brzegową porastają wysokie, stare drzewa. Pobrzeża, w wielu miejscach klifowe, osłania od wody wąski, niejednolity, poprzerywany na długich odcinkach pas szuwarów. Przed nimi występuje także wąski (10 - 20 m) pas roślinności pływającej, bujniejszej w zatokach i na południowych krańcach. Dno jest mulisto-piaszczyste. Wody mają II klasę czystości.

Na północy jezioro Czos wcina się w miejską zabudowę plosem mającym kształt zbliżony do trójkąta. Jego wierzchołek znajduje się w niewielkiej (300 m długości i 200 m u wejścia), położonej w centrum miasta zatoce, popularnie zwanej Policyjną, w której stacjonuje WOPR. Na stałej przystani statku spacerowego jest slip techniczny. Po uzgodnieniu mogą z niego korzystać turyści. W pobliżu wejścia do zatoki, na północnym brzegu jeziora uchodzi z niego Dajna, będąca jego jedynym odpływem. Wypływ zamyka jaz podpiętrzający jezioro o 30 cm. Uwaga! Nie wolno podpływać do jazu na odległość mniejszą niż 40 m.

Za jazem Dajna kieruje się kolejno do jezior - Czarnego, Kot i Juno. Na wschód od wypływu rzeki brzeg się podnosi. W tym miejscu, na długości 1300 m, usytuowano trzy ośrodki, na ich bazie w najbliższej przyszłości ma powstać ekomarina. Na długości 300 m za ostatnim ośrodkiem lustro wody zwęża się do 200 m.

Na wysokości największego zwężenia, w odległości 100 m od linii brzegowej, na stoku Jaszczurczej Góry, zbudowano słynny amfiteatr, w którym odbywają się znane w całej Europie festiwale mrągowskie, m.in. Piknik Country. Od zachodu zwężenie ogranicza wznoszący się na 8 m nad poziom wody zalesiony cypel Półwyspu Czterech Wiatrów. Tu przebiega umowna, położona równoleżnikowo linia, od której zaczyna się długie na 1,5 km wschodnie ramię jeziora, oddzielające się od plosa, a jezioro ma największą szerokość. Brzeg zachodni tego ramienia należy w całości do Półwyspu Czterech Wiatrów. Za przewężeniem rozszerza się ono w kierunku wschodnim do 700 m. Stromy, miejscami klifowy wschodni brzeg porasta stary las, dochodzący do krawędzi stromizny, ciągnący się jeszcze na południe przez 800 m. Do niej, od strony lądu, dno opada pod dużym kątem (30 st.), od półwyspu zaś znacznie łagodniej. Na półwyspie miejsce to zaznacza szczyt wzniesienia o wysokości 15 m nad poziomem wody.

Większą część wschodniego brzegu półwyspu stanowią tyły Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego w Mrągowie. Wzdłuż brzegu stoi kilka małych, zaniedbanych pomostów. Na tej wysokości leży jedyna na całym Czosie zadrzewiona wyspa (Miłości) o powierzchni 0,25 ha, za którą w kierunku południowym otwiera się szeroka na 300 m i na tyleż długa zatoka zamykająca ramię wschodnie. W jej najdalszym, zarośniętym trzcinami końcu wpada maleńki potok wypływający z niewielkiego (36 ha), odległego o 700 m jeziorka Dobrynek. Wiatry na plosie oraz wschodnim ramieniu, dzięki dużej szerokości lustra wody, są stabilne. Przy silniejszych, wiejących z kierunku północnego, może rozbudować się fala dochodząca do 0,5 m.

Zachodni brzeg jeziora Czos początkowo, na długości 2 km, zajmuje zabudowa miejska. Pierwszy kilometr należy do północnego plosa, które dalej przechodzi w ramię zachodnie jeziora o długości 3,2 km i szerokościach wahających się od 250 do 450 m. Zaczyna się ono na wysokości mola miejskiego i cypla Półwyspu Czterech Wiatrów. Nazwa ta wzięła się stąd, że wieje tu praktycznie z każdej strony (wiatry odbite - z powodu względnie małej szerokości lustra wody i konfiguracji brzegów). Tylko wiatry poosiowe są stabilne, a kiedy stają się silniejsze mogą na zawietrznej wzbudzić większą (do 0,6 m), długą falę. Na linii cypla leży największa głębia tego ramienia - 32,2 m. Całe ramię ma dno bogate w liczne głęboczki, na ich wysokości kryją się znaczne stromizny przybrzeżne.

Od pierwszych pomostów wzdłuż linii brzegowej ciągnie się ulica Nadbrzeżna stanowiąca promenadę. W odległości 1500 m od miejskiego mola zbudowano ciąg pomostów i hangarów eksploatowanych przez „Bazę Mrągowo", jest też ogólnodostępny slip, a także przystań promowa, z której kursuje prom dolnolinowy do położonej naprzeciw przystani WOSZK na Półwyspie Czterech Wiatrów. Przystań jednak, tak jak cały ośrodek, jest obiektem zamkniętym, dostępnym tylko dla osób upoważnionych. Nie podpływać. Zabudowa miasta kończy się dużym kąpieliskiem miejskim. Na tej wysokości leży 30-metrowa głęboczka.

Bezpośrednio za kąpieliskiem otwiera się wejście do Zatoki Grunwaldzkiej kształtem zbliżonej do prostokąta o długości 450 m. Jej północny brzeg zajmuje w dalszym ciągu zabudowa miejska. Na końcu jest płytkie, zarośnięte wejście do wąskiego kanału. Brzeg zachodni zatoki jest podmokły, z ujściami rowów melioracyjnych. Na brzegu południowym wpada struga Wólka wypływająca z niewielkiego, bo mającego zaledwie 17,7 ha, ale za to głębokiego na 16,2 m jeziorka Sutapie Małe, oddzielonego od Czosu lasem. Za szerokim na 270 m wejściem do zatoki zaczyna się południowa, ostatnia część zachodniego ramienia.

W odległości 250 m od wejścia do niego przerzucono nad wodą linię wysokiego napięcia biegnącej na wysokości 22 m. Ten odcinek, o długości 1100 m i szerokości wahającej się w granicach 250 - 430 m, jest na całej długości pokryty kompleksem leśnym porastającym dwa wzgórza przewyższające poziom jeziora o 28 m. Jezioro Czos na południu kończy się ujściem rzeki Dajny wpadającej w południowo-zachodnim „rogu" tego ramienia. Nad ujściem rzeki przerzucono dwa wiadukty: kolejowy o prześwicie 2 m i drogowy o prześwicie 2,5 m, odległe od siebie o 20 m. Między nimi, pod wodą, na głębokości 60 cm, przechodzi w stalowej rurze linia energetyczna. Jeżeli wejdziemy w ujście Dajny, to po 1,5 km krętego nurtu dopłyniemy do Jeziora Wierzbowskiego.

Jezioro Wierzbowskie

Z Dajny wychodzi się na Jezioro Wierzbowskie (w jego północno-zachodnim krańcu). Akwen ten na całej długości jest otoczony wysokimi, klifowymi brzegami, zadrzewionymi lub zalesionymi. Pobrzeża porastają prawie w całości szuwary, poprzedzone pasem roślinności pływającej, szerokim na kilkanaście do kilkudziesięciu metrów, zwłaszcza w pobliżu południowego krańca. Dno jest muliste, z kilkoma głęboczkami i dołkami wytopiskowymi, na tej wysokości opada ku głębiom pod znacznym kątem. W większości występują tu wiatry odbite, tylko poosiowe stabilne, które przy końcu zawietrznym mogą powodować długą, dochodzącą do 0,6 m falę.

Po wyjściu z Dajny, na pierwszym odcinku, lustro wody ma średnio szerokość 350 m. Po 650 m, dzięki zatoce położonej na zachodnim brzegu, przyjmuje maksymalną szerokość, która utrzymuje się przez następne 350 m. Po dalszych 300 m jezioro znowu zwęża się do 300 m w miejscu, gdzie wschodnia linia brzegowa załamuje się na zachód. Na tej wysokości przy brzegu zachodnim ustawione są dwa prywatne pomosty.

Powoli lustro wody zwęża się do 200 m, by na ostatnich 200 m przejść w zatokę, szeroką na około 250 m. Na jej końcu, na południowych obrzeżach jeziora, leży wieś Wierzbowo. Północno-wschodnim brzegiem biegnie droga nr 16. Pośrodku południowego, 300-metrowego, brzegu wypływa Dajna. Miejsce to jest ławo zauważalne, ponieważ zbudowano tu duży pomost przy plaży wiejskiej. Brzeg jest płaski, trawiasty, łagodnie schodzący w wodę. Łatwo można z niego wodować łódź z przyczepy.

Rzeka płynąca od jeziora Wągiel już od wejścia jest płytka, dostępna tylko dla kajaków. WOPR na Jeziorze Wierzbowskim pojawia się sporadycznie, przypływając z jeziora Czos. We wsi Wierzbowo znajdują się kwatery agroturystyczne, sklepy oraz przystanek autobusowy.

Marek Halter, miesięcznik "Żagle"