Boże to wieś położona w Gminie Mrągowo, ok. 14 km od Mrągowa. Powstała przy starym trakcie łączącym Szestno z Kętrzynem. To jedna z najstarszych miejscowości w regionie, gdyż została założona w 1370 roku. Geneza nazwy miejscowości nie jest ustalona.
We wsi znajdują się jedne z najlepiej zachowanych w regionie pruskich zabudowań folwarcznych.
Na przełomie lat posiadłość zmieniała właścicieli. Ze znanych w historii polskich rodzin szlacheckich, wieś Boże była własnością rodziny Komorowskich i Suchodolskich.
Ostatnim właścicielem wsi był od 1885 roku Ferdynand Rogalla - Biberstein, zgermanizowany potomek polskiego rodu szlacheckiego, występujący w wielu encyklopediach i wydawnictwach z zakresu heraldyki. Ferdynand Rogalla był właścicielem, oprócz wsi Boże, dóbr wsi Baranowo (gm. Mikołajki), gdzie rezydował. Folwarki Boże i Boża Wólka nastawione były na hodowle rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec, posiadały parową mleczarnię, cegielnię, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ koński.
Istotne zmiany przyniosło zakończenie I wojny światowej w 1918 roku. Wielki majątek z ziemią i licznymi zakładami przemysłowymi Bożego zakupiło w 1920 roku Towarzystwo Ziemskie w Królewcu (Ostpreussen Landgesellschaft). W latach 1925 - 1929 majątek rozparcelowano na gospodarstwa chłopskie. Chłopi wybudowali swoje domy przy szosie w kierunku Wyszemborka, Małego Bożego i Bożej Wólki. Większość budynków zachowało się do dziś. Na wniosek władz niemieckich w ramach porozumienia niemiecko-sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 roku, na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołynia. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy, już w 1934 roku, a głównie w 1938 roku ze wsi Boże, a również z Brodzikowa (Marienhof) aresztowano kilku mężczyzn pod pretekstem przynależności do Komunistycznej Partii Niemiec i rozprowadzanie wśród ludności czasopism w języku polskim (mazurskim). Osoby te zginęły w obozie pracy w Stablaku (Kamińsku) za Górowem Iławeckim.
Prawdopodobnie już w okresie krzyżackim, w Bożym funkcjonował kościół. Przynależał do dekanatu w Reszlu. Jedynym śladem istnienia kościoła są kroniki kościelne Reszla, pisane łaciną, w których jest dość dokładny opis i bardzo zniszczony rysunek kościoła w Bożym. Rycina wykazuje duże podobieństwo do kościoła w Szestnie, z którym miał być połączony w roku 1551, jako filia. W tym czasie istniał też młyn wodny. Były to czasy intensywnego nawracania katolików na wiarę luterańską. Duża liczba mieszkańców deklarowała wyznanie luterańskie, jednakże dla części katolików pozostawiono plebana. Po śmierci ostatniego proboszcza w roku 1822 kościół rozebrano. Motywacją do podjęcia decyzji likwidacji kościoła był rzekomy brak pieniędzy na remont dachu. Parafian przyłączono do Szestna.
W miejscu dawnego kościoła rodzina Suchodolskich wybudowała mauzoleum, które zostało zniszczone przez wojsko w czasie ich przemarszu przez Boże, a szczątki tej rodziny pochowano w innym miejscu. Niestety nie ma na to żadnych dokumentów. W 1833 r. zniszczoną kaplicę rodową Suchodolskich odnowiono i pełni ona obecnie funkcję kościoła.
Na terenie wsi w pobliżu kaplicy znajdował się dawniej mały cmentarzyk. W okresie międzywojennym, głównie w latach 30-tych, został on zniwelowany. Spoczywały tam szczątki rodzin polskich właścicieli majątku Boże. Na drugim, później założonym cmentarzu, położonym przy szosie Boże - Gronowo, spoczywają szczątki ludności niemieckiej, a także nauczycieli, którzy uczyli w szkole języka polskiego oraz jeńcy polscy z 1939 roku. Jeńcy byli przymusowymi robotnikami, pracującymi na polach Bożego. Umierali w wyniku chorób (tyfus) lub wycieńczenia. Część z jeńców została pochowana w zbiorowej mogile, w lesie między Gronowem a Budziszkami, której do dzisiaj nie odnaleziono.
Do czasów obecnych z majątku Suchodolskich zachowały się: dwór (obecnie szkoła), rządcówka, kaplica rodowa Suchodolskich (obecnie kościół), kuźnia, spichlerz ze stajnią, obora, stodoła, zlewnia mleka, owczarnia i pozostałości parku.
We wsi Boże urodził się w 1935 r. Udo Lattek, niemiecki piłkarz i trener, obok Ottmara Hitzfelda najbardziej utytułowany trener w Niemczech.
Więcej: www.it.mragowo.pl/zabytkowa-zabudowa-w-zespole-dworsko-folwarcznym-we-wsi-boze,3,721,pl.html
fot. Paweł Krasowski
