Powiat olsztyński  położony jest w centralnej części województwa warmińsko – mazurskiego i graniczy z powiatami:  ostródzkim,  nidzickim,  kętrzyńskim,  szczycieńskim, lidzbarskim,  mrągowskim  oraz  bartoszyckim. Ze względu na liczną obecność jezior, rzek oraz lasów region posiada bardzo dobre warunki do rozwoju turystyki. Powiat należy również do obszaru „Zielonych Płuc Polski”. Turyści mogą liczyć na szeroko rozwiniętą bazę turystyczną, dużą ilość zabytków oraz doskonałą, regionalną kuchnię. W skład powiatu olsztyńskiego wchodzą następujące gminy wiejskie: Dywity, Gietrzwałd, Jonowo, Kolno, Purda, Stawiguda, Świątki oraz gminy wiejsko – miejskie (Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorny, Olsztynek).

Stolicą województwa jest od 1946 roku  Olsztyn. Miasto spełnia również funkcję powiatu grodzkiego, stolicy powiatu ziemskiego, pod względem religijnym jest także archidiecezją warmińską a od 1992 metropolią warmińską, stanowi ważny ośrodek kulturalny, gospodarczy, edukacyjny, polityczny, drogowy całego województwa.

Do najciekawszych i zarazem najważniejszych  zabytków Olsztyna  zaliczyć należy:  zamek kapituły warmińskiej  z XIV wieku. Na dziedzińcu zamkowym stoi przywieziona z Barcian  „kamienna baba”. Jest to posąg baby pruskiej, która stała się pamiątką po pogańskiej przeszłości Warmii i Mazur. Z wnętrz zamkowych największą wartość artystyczną i historyczną posiadają  Sale Kopernikowskie  oraz przyległy do nich  krużganek. Na uwagę zasługują piękne sklepienia kryształowe sal służących za mieszkanie i pomieszczenie biurowe administratorów dóbr kapitulnych. Pobyt Kopernika na zamku upamiętnia tablica z tekstem wyjętym z listu astronoma do króla Zygmunta I. W salach zamkowych mieści się Muzeum Warmii i Mazur. Warto zobaczyć liczne wystawy, gromadzące zabytki archeologiczne, historyczne, etnograficzne, dzieła sztuki i zbiory przyrodnicze. Dawna kaplica zamkowa, zwana  Salą Kromerowską  przystosowana jest do organizowania koncertów oraz imprez artystycznych. Od strony zewnętrznej na uwagę zasługują drewniane konstrukcje obronne skrzydła (hurdycje). Za rzeką Łyną na skwerku znajduje się  pomnik Kopernika.

W  Amfiteatrze im. Czesława Niemena  corocznie odbywa się wiele imprez, koncertów m.in. Olsztyńskie Lato Artystyczne, Olsztyńskie Noce Bluesowe, Festiwal Piosenki Inteligenckiej "Bez Lipy".

Do innych zabytków Olsztyna warto zaliczyć  katedrę z XIV wieku kościół św. Jakuba. Jest to budowla gotycka, halowa, trójnawowa z wieżą o wysokości 65 m. W wystroju wnętrza na uwagę zasługuje renesansowy tryptyk Ukrzyżowanie z XVI wieku, obraz Matki Boskiej Różańcowej, z początku XVIII wieku w srebrnej sukni oraz dwa świeczniki – z rogami i sztuczną głową jelenia z drugiej połowy XVI wieku.

Wysoka Brama  została zbudowana na planie kwadratu o wymiarach 9,8 x 9,5 m w drugiej połowie XIV wieku. W XIX wieku mieścił się w bramie arsenał, a od 1858 roku więzienie, w którym był więziony  Wojciech Kętrzyński  za przemyt broni dla powstańców. Obecnie w bramie znajduje się hotel.

Centralne miejsce  Starego Rynku  zajmuje  Stary Ratusz  z lat 1623 – 24, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie znajduje tu  Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emilii Sukertowej – Biedrawiny, znanej działaczki oraz badaczki dziejów Warmii i Mazur.

Kaplica Jerozolimska  (filialna) przy ulicy Grunwaldzkiej to pozostałość po istniejącym tu niegdyś szpitalu - przytułku dla trędowatych. W ołtarzu znajduje się polichromowany i złocony krucyfiks z 1510 roku.

Warto również wspomnieć o  teatrze  przy ulicy 1 maja, którego oddano do użytku w 1925 roku. Teatr  nosi imię  Stefana Jaracza. Odbywa się w nim wiele ciekawych spektakli zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci (Teatr Lalek).

W  Olsztynie znajduje się  miasteczko studenckie  w  Kortowie, należące do  Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego.

Do innych zabytków Olsztyna należą:  Planetarium olsztyńskie  otwarte w 1973 roku inaugurujące obchody Roku Kopernikowskiego na Warmii i Mazurach (przypadała wtedy 500 rocznica urodzin Mikołaja Kopernika)  oraz położona obok  Hala widowiskowo – sportowa „Urania”, która może pomieścić do 3500 osób. W mieście znajduje się też wiele pomników  mi.n. pomnik ofiarom terroru hitlerowskiego na Warmii i Mazurach, zamordowanych w latach 1939 – 1945 przy al. Wojska Polskiego.

Miłośnicy aktywnego wypoczynku mogą skorzystać z oferty wypożyczalni sprzętu wodnego nad jeziorami:  Ukiel,  Kortowskie,  Skanda,  Długie i Wadąg.

Do najciekawszych atrakcji turystycznych powiatu olsztyńskiego można zaliczyć:

Dywity  –  kościół  neogotycki z końca XIX wieku, gdzie na uwagę zasługują dwa kielichy gotyckie, rzeźba Chrystusa oraz dwie rzeźby rokokowe. W pobliżu wsi znajduje się niewielkie Jezioro Dywickie, a w odległości ok. 2 km rozciąga się Las Miejski Olsztyna, gdzie przepływa uchodząca do Łyny rzeka Wadąg. Niedaleko od Dywit położona jest miejscowość  Brąswałd, gdzie proboszczem był znany warmiński działacz ks. Walenty Barczewski.

Gietrzwałd  – znajduje się tu  kościół parafialny  z końca XV wieku. Najstarszym zabytkiem obiektu jest gotycka, drewniana pieta z końca 1425 roku. Na bocznej ścianie starej części świątyni znajduje się obraz Rodziny NMP z XVII wieku. Kościół został częściowo przebudowany w 1877 roku i wtedy przybrał kształt krzyża rzymskiego. Najbardziej znany jest obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Uroczysta koronacja odbyła się 10 września 1967 roku z udziałem kardynała Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły. W 1970 roku kościół otrzymał tytuł i godność  Bazyliki Mniejszej.

Gietrzwałd jest również znany jako  miejsce objawień Matki Bożej. Warto wiedzieć, że są to jedyne objawienia, które zostały zaakceptowane przez kościół katolicki. Stało się to 27 czerwca 1877 roku, kiedy to 13 – letnia dziewczynka Justyna Szafrańska przygotowująca się przyjęcia sakramentu Pierwszej Komunii Świętej zobaczyła po raz pierwszy Matkę Bożą na klonie, który rósł przy kościele. Justyna wracając do domu po zdanym egzaminie zauważyła wielką jasność i zbliżyła się do niej. Była to Piękna Pani, która siedziała na żółtym krześle. Następnie pojawił się anioł, który zstąpił z nieba i ukłonił się przed Matką Bożą. Ona wtedy wstała i uiosła do nieba. Również koleżanka Justyny, 12 – letnia Barbara Samulowska doznawała tych samych objawień. Dziewczynki widziały Matkę Bożą jeszcze wielokrotnie. 8 września Piękna Pani pobłogosławiła pobliskie źródełko i poleciła dziewczynkom odmawiać codziennie różaniec. Ostatnie ich spotkanie miało miejsce 16 września 1877 roku. Obecnie przed kościołem w miejscu objawień znajduje się kapliczka z figurą Matki Bożej. Wkrótce w tym miejscu pierwsi chorzy doznawali uzdrowień. Tradycja codziennego odmawiania różańca kultywowana jest do dnia dzisiejszego.
Naprzeciwko kościoła stoi  dom Andrzeja Samulowskiego  z XIX wieku z pamiątkową tablicą. Mieści się tam  Izba Pamięci  poświęcona poecie. Warto odwiedzić również niezwykłe miejsce, jakim jest  Karczma Warmińska. To restauracja inna niż wszystkie. Uwagę przyciąga oryginalny wystrój oraz starannie odtworzone wnętrze. Można tam spróbować warmińskich potraw oraz wziąć udział w organizowanych tam imprezach, np. Biesiady Warmińskie, Wieczory żydowskie i wiele innych.

Jonkowo  –  kościół parafialny, gotycki z XIV wieku. W środku zachowały się: ołtarz główny, ołtarze boczne klasycystyczne z XIX wieku, barokowa ambona z XVIII wieku, obrazy, m.in. przedstawiające św. Michała Archanioła, Madonnę z Dzieciątkiem z XVIII wieku.

Kolno  - zachował się tutaj  kościół gotycki  z II poł. XIV wieku powiększony w końcu XIX w. przez dobudowanie m.in. transeptu oraz prezbiterium. Wystrój wnętrza jest barokowy. Najcenniejszym zabytkiem jest tutaj płaskorzeźba Pokłon Trzech Króli.

Purda  –  kościół parafialny, gotycki z XIV wieku. We wnętrzu na uwagę zasługują: duży obraz Madonny z Dzieciątkiem z 1611 roku, ławki z 1586, kielich z 1633, ołtarz główny i dwa boczne w stylu barokowym. W księdze kościelnej istnieje wpis biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego.

Świątki – kościół parafialny, neogotycki z lat 1855 – 56. Wyposażenie kościoła jest głównie neogotyckie, w tęczy – krucyfiks z przełomu XVII i XVIII wieku. Najcenniejszym zabytkiem jest dzwon z 1498 roku. W gminie znajduje się  rezerwat przyrody  „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”. We wsi Kwiecewo znajduje się unikalne  rozlewisko, zamieszkiwane przez ptaki wodno – błotne. Miłośnicy przyrody mogą również gatunki zwierząt zagrożonych wyginięciem, takie jak: orzeł bielik, orlik krzykliwy, rybołów i dzięcioł czarny.

Barczewo - kościół gotycki  z ok. 1386 roku p. św. Anny i św. Szczepana. Bardzo cenny zabytek obiektu stanowi gotycki krucyfiks z ok. 1500 roku. Na uwagę zasługuje również kościół klasztorny pofranciszkański  św. Andrzeja Apostoła z lat 1380 – 90, kościół ewangelicki zbudowany ze składek pastorów w Niemczech, pseudogotycki, adaptowany w latach 1973 – 75 na magazyn. Przy ulicy Kościuszki znajduje się  dawna synagoga, obecnie galeria. Ponadto zachowały się:  ratusz neogotycki  z XIX wieku oraz około 70 innych obiektów zabytkowych, głównie domów i kamieniczek z XIX i XX wieku.

Co roku pod koniec maja odbywa się w Barczewie Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego.

Biskupiec  –  kościół parafialny  św. Jana Chrzciciela z I poł. XIV wieku, stylowo niejednolity. Znajduje się tu też dawny kościół ewangelicko- augsburski, pseudoromański, obecnie katolicki pw. Bł. Karoliny Kózkówny. Coroczną imprezą jest „Biskupiecki Jarmark Kulturalny”.

Dobre Miasto  –  kościół kolegiacki, gotycki pw. Zbawiciela i Wszystkich Świętych z lat 1376 – 1389. We  wnętrzu  na uwagę zasługuje sklepienie gwiaździste o wzbogaconym układzie z żebrem przewodnim. W wystroju zachowało się kilka niezwykle cennych zabytków z okresu gotyku, m.in. ołtarz Matki Boskiej z ok. 1430 roku, tryptyk z wątkiem św. Anny Samotrzeć i dzieciństwem Chrystusa. Ołtarz główny pochodzi z lat 1743 – 48, barokowa ambona bardzo bogato ukształtowana pochodzi z 1693 roku. Na ścianie nawy południowej wisi duży barokowy krucyfiks z II pol. XVII wieku. W ołtarzu Matki Boskiej znajdują się relikwie św. Innocentego. Cennym eksponatem jest także barokowa monstrancja z 1720 r., która znajduje się w zakrystii.

Na uwagę zasługują również przylegające do dziedzińca kolegiaty krużganki o ostrołukowych arkadach, z których prowadzą wejścia do poszczególnych pomieszczeń. W krużganku skrzydła zachodniego znajduje się gotycka rzeźba Matki Boskiej na półksiężycu z ok. 1520 roku naturalnych wymiarów. Do innych zabytków Dobrego Miasta należą: gotycka  „Baszta Bociania”  wzniesiona na rzucie koła. Posiada 5 kondygnacji strzelniczych i loch więzienny. Obecnie znajduje się tam  Stowarzyszenie Społeczno – Kulturalne „Pojezierze”. Warto wspomnieć również o  kościele św. Mikołaja  (poza Starym Miastem), obecnie greckokatolicki, barokowy z lat 1737 – 41. Dawny kościół ewangelicki, neoromański odbudowano i adaptowano na cele kulturalne.

Jeziorany  –  kościół gotycki św. Bartłomieja. Jest to budowla halowa, trójnawowa z piętrową zakrystią. Na uwagę zasługuje m.in. późnorenesansowy ołtarz z ok. 1600 roku oraz obraz Ukrzyżowanie z ok. 1700 roku. W mieście warto zobaczyć  odcinki murów miejskich  z basztą,  dawną szkołę parafialną  przy ulicy Mostowej 4, domy  przy ulicy Krzywej 7 i Rycerskiej 4 z XVIII i XIX wieku.

Olsztynek  – do najciekawszych zabytków należy zaliczyć: fragmenty  obwarowań miejskich  z XIV wieku, zamek pokrzyżacki, gotycki z lat 1360 – 70, przebudowany i adaptowany na szkołę, dawny  kościół ewangelicko- augsburski  w stylu gotyckim, który służy obecnie celom kulturalnym (sala wystawowa muzeum), Dom Mrongowiusza, kościół parafialny  z 1888 roku, ratusz eklektyczny  z początku XIX wieku wzniesiony na fundamentach starego ratusza.
Warto zwrócić uwagę na rzeźbę  kamiennego lwa, który stoi na placu przed ratuszem. Jest to pomnik symbolizujący XII Mazurską Dywizję Piechoty w  bitwie pod Tannenbergiem. Posąg ten był niemym świadkiem uroczystości na polu bitwy, a po II wojnie światowej został nienaruszony podczas niszczenia mauzoleum. Lew początkowo trafił do Centrum Szkolenia Wojsk Ochrony Pogranicza w Kętrzynie i dzięki pozostał. Na prośbę lokalnych władz Olsztynka w latach 90 – tych Centrum Szkolenia Wojsk przekazało nieodpłatnie posąg lwa miastu, który do dnia dzisiejszego stoi na placu przed ratuszem. Jednak najciekawszą atrakcją jest  Muzeum Budownictwa Ludowego  –  skansen. Zgromadzone tam drewniane budowle reprezentują budownictwo ludowe z czterech historycznych regionów Prus Wschodnich: Warmii, Powiśla, Mazur oraz tzw. Pruskiej Litwy. Muzeum zajmuje obszar 35 ha. Warto również odwiedzić  Hutę Szkła Artystycznego, gdzie na własne oczy można zobaczyć produkcję dekoracyjnych wyrobów ze szkła oraz dokonać ich zakupu w małym sklepiku.

Warto również wspomnieć o  monumentalnej budowli z amfiteatrem  w okolicy Olsztynka, którą wzniesiono w 1927 roku na pamiątkę zwycięstwa Niemców nad armią rosyjską. W sierpniu 1914 roku w niedalekiej okolicy miasta rozegrała się bitwa, w której wojska niemieckie pod dowództwem feldmarszałka Hindenburga odniosły zwycięstwo nad armią rosyjską pod wodzą generała Samsonowa. Niemcy ze względów propagandowych nazwali tę bitwę drugą bitwą pod, Tannbergiem (Stębarkiem). Zwycięstwo Niemcy uznali z rewanż za Grunwald (pierwsza bitwa pod Tannenbergiem).

Z  ciekawostek historycznych: w  Królikowie  pod Olsztynkiem w czasie II wojny światowej znajdował się  obóz jeniecki I – B Olsztynek, w którym przebywali więźniowie: polscy, belgijscy, francuscy, radzieccy i włoscy. O straszliwych warunkach w tym obozie świadczy cmentarz w pobliskiej  Suwie, gdzie pochowano 55 000 pomordowanych jeńców polskich i radzieckich.

Zajrzyj na stronę wioski tematycznej  "Warmińskie Straszydła", znajdującej się we wsi Węgój 7 km od Biskupca, przy trasie Biskupiec - Bęsia - Węgorzewo. Ta wieś jest pełna tajemnic, żyją w niej wyjątkowi mieszkańcy, dlatego zagościły tam bajkowe postacie z legend i baśni warmińskich: Kłobuk, Gierach, Smętek, Topich, Czarownica, Babojędza, Wiła, Diabeł, Zmory, Ałna, Kałutki. Bohaterowie gry fabularnej są niepowtarzalni i jedyni w swoim rodzaju, bawią, uczą oraz integrują.

 

Przeczytaj:

Dawna architektura w zasięgu Twojej ręki