Informacje ogólne
Położenie
Informacje szczegółowe
Boże, gm. Mrągowo
Boże Kolonia, gm. Mrągowo
Czarny Las, gm. Mrągowo
Janowo, gm. Mrągowo
Kiersztanowo, gm. Mrągowo
Lembruk, gm. Mrągowo
Notyst Wielki, gm. Mrągowo
Wyszembork, gm. Mrągowo
Babięta, gm. Piecki
Lipowo, gm. Piecki
Łuknajno, gm. Mikołajki
Maradki, gm. Sorkwity
Młynik, gm. Sorkwity
Sorkwity
Zyndaki, gm. Sorkwity
ARTYKUŁ GRODZISKA
Grodzisko, pozostałość po grodzie albo osadzie obronnej w postaci kolistego (w podstawie) lub wielobocznego wzniesienia, zazwyczaj z zachowanymi śladami wałów drewniano-ziemnych.
Na terenie Polski zachowało się około 1500 grodzisk. Poddane są ochronie prawnej na mocy wpisu do rejestru zabytków, jednak wiele niszczonych jest systematyczną orką, wybieraniem piasku lub jest rozkopywanych przez tzw. poszukiwaczy skarbów posługujących się wykrywaczami metali. Grodziska wyróżniają się w terenie w formie widocznego do dziś obrysu wałów lub fosy, albo nasypu w postaci stożka. W większości są wyłączone spod użytku rolnego lub ich powierzchnia jest zalesiona.
Lokalnie często określane są jako okopy, kopce, góry (np. lisie góry) lub szańce (np. stare szańce, szwedzki szaniec).
Grodziska opisane w artykule położone są w powiecie mrągowskim.
Boże, gm. Mrągowo
Obiekt położony we wsi bezpośrednio na południe od kaplicy. Jest to kopiec o wysokości 3 m i płaskim plateau. Brak badań archeologicznych nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, jaka była jego funkcja. Być może w średniowieczu pełnił on rolę małej strażnicy, równie dobrze mógł też być siedzibą pruskiego nobila (możnowładcy).
|
|  |
Boże Kolonia, gm. Mrągowo
Niewielkie grodzisko położone w odległości 1,5 km na północ od wsi Boże. Ulokowane zostało ono na kulminacji wysokiego i stromego wzgórza, które jednocześnie jest doskonałym punktem obserwacyjnym. Najdogodniejszy dostęp do gródka wiedzie od strony wschodniej, gdzie nie ma żadnych naturalnych utrudnień. Obiekt jest wysokości ok. 1 m, zaś jego średnica wynosi ok. 10 m. Widoczne na całej powierzchni duże kamienie pozwalają przypuszczać, że to właśnie one były głównym elementem konstrukcyjnym gródka. Przeprowadzone w ostatnich latach badania archeologiczne pozwalają ocenić jego okres użytkowania na X-XII w. Wszystko wskazuje na to, że była to siedziba pruskiego nobila (możnowładcy).
 |  |
Czarny Las, gm. Mrągowo
Grodzisko znajduje się w odległości ok. 1,5 km na południowy-wschód od Szestna w pobliżu przysiółka Czerniak. Położone jest ono w niewielkim lesie niedaleko wzgórza 180 m, z którego roztacza się doskonały widok na Szestno i okolicę. Obiekt nie jest obwałowany. Posiada płaskie plateau o średnicy ok. 35 m. i ulokowany został na niewielkim stożkowatym wzgórzu. Badania archeologiczne prowadzone na szeroką skalę w ostatnich latach na tym stanowisku pozwoliły ocenić grodzisko w Czarnym Lesie jako wczesnośredniowieczne. Prawdopodobnie zostało ono opuszczone w XII w.
Przeczytaj artykuł: Na tropie szpiegów wikingów.
Janowo, gm. Mrągowo
Wczesnośredniowieczne grodzisko położone na zachodnim brzegu jeziora Janowskiego, po prawej stronie drogi krajowej nr 16 biegnącej z Olsztyna do Mrągowa. Obiekt znajduje się na wzgórzu, które od wschodu graniczy z wodami jeziora. Posiada niewielki majdan, w którego centrum znajduje się czytelne zaklęśnięcie terenu. Majdan był w przeszłości otoczony wysokim gliniano-ziemnym wałem, który jednak został w I poł. XIX w. rozkopany przez właściciela gruntu. Z grodziskiem dawniej było związanych kilka legend między innymi o skrzyni ze skarbem, która znaleziona przez chciwych ludzi miała się zsunąć do jeziora (gdzie ponoć jest do naszych czasów). W jego pobliżu wielokrotnie gmin widział obłędną postać jeźdźca bez głowy, czy też dwie damy w białych strojach pluskające się w jeziorze w noc świętojańską.
Uwaga: powyższy obiekt w dokumentacji z badań AZP widnieje jako grodzisko w Nowych Bagiennicach.
 |  |
Kiersztanowo, gm. Mrągowo
Obiekt położony jest we wsi, na północ od przesmyku łączącego jeziora Juno i Kiersztanowskie. Jest to stożkowaty nasyp o wysokości ok. 3 m i posiadającym elipsowate plateau o wymiarach 8 x 13 m. Brak warstwy osadniczej na omawianym obiekcie nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy posiada on metrykę średniowieczną, czy też późniejszą.
 |  |
Lembruk, gm. Mrągowo
Grodzisko wyżynne położone w odległości ok. 1 km na zachód od miejscowości. Powyższe założenie obronne o wymiarach 90 x 20 m usadowione zostało na wzgórzu otoczonym podmokłym terenem. Obiekt użytkowany był w czasie epoki żelaza i w okresie wczesnego średniowiecza.
Notyst Wielki, gm. Mrągowo
Kopiec położony na kulminacji wzgórza, w zachodniej części wsi. Obiekt jest częściowo zniszczony, co utrudnia jego dokładną weryfikację. Przypuszczalnie była to niewielka strażnica z czasów krzyżackich. Grodzisko w Notyście Wielkim było zaznaczone na mapie Józefa Narońskiego Districtus Reinensis z 1663 roku. W 2000 r przeprowadzone na stanowisku badania archeologiczne wykazały, że jest to... kopiec kommemoratywny z początku XIX w.
Wyszembork, gm. Mrągowo
Kopiec wartowniczy położony na przesmyku znajdującym się między jeziorami Salęt Duży i Salęt Mały. Obiekt znajduje się w pobliżu szosy z Wyszemborka do Szestna. Jest to budowla ziemna o wysokości ok. 3 m. posiadająca znaczne wgłębienie w centrum co skłania do przypuszczenia, że jest ono pozostałością po dawnej wieży wartowniczej. Posiada on kształt elipsy o rozmiarach 15 x 11 m. Kopiec użytkowany był w okresie średniowiecza. Wyszembork jest przez niektórych historyków błędnie utożsamiany z Wiesenburgiem (Walewoną) leżącym na terenie Barcji. Grodzisko do niedawna było oznaczone tablicą konserwatorską.
 |  |
Babięta, gm. Piecki
Osiedle nawodne położone około 2,7 km na północny zachód od wsi, przy podmokłym brzegu jeziora Tejsowo. Badania E. Hollacka w 1900 roku oraz dwukrotnie wykopaliska, w czerwcu i lipcu 1937 roku. Odkryto konstrukcję rusztową, liczne fragmenty ceramiki, żelazną zapinkę o konstrukcji lateńskiej, szpilę brązową, żarna kamienne oraz brązowe i srebrne denary Trajana. Krajana. Z serii „Grodziska Pruskie”
Źródło: www.historycy.org/index.php?act=Attach&type=post&id=5455
Lipowo, gm. Piecki
Grodzisko zwane „Dworocha” znajduje się w odległości 1,5 km na północny-wschód od miejscowości. Ulokowane zostało na półwyspie wrzynającym się od strony zachodniej w jezioro Majcz Wielki. Jest to obiekt półwyspowy o wymiarach 135 x 15 m i nieobwałowany. Użytkowany był w okresie epoki żelaza oraz w czasach wczesnego średniowiecza. Według niektórych źródeł znajdował się tam w XVI w. zameczek myśliwski, chociaż trudno uznać powyższą informację za wiarygodną, gdyż na powyższym grodzisku nie znaleziono żadnego materiału z tego okresu. Uwaga: w literaturze spotykamy się również z nazwą Majcz.
 |  |
Łuknajno, gm. Mikołajki
Zniszczone grodzisko wczesnośredniowieczne, które znajdowało się przy przesmyku między jeziorami Śniardwy i Łuknajno. W 1908 r. w pobliżu grodziska znaleziono miecz wikiński z X w. Obecnie obiekt jest nieczytelny w terenie. Grodzisko w Łuknajnie widniało na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.
Maradki, gm. Sorkwity
Osiedle obronne położone na kulminacji wzgórza we wschodniej części wsi. Obiekt posiada kształt owalny o rozmiarach 56 x 25 m. Był on użytkowany w okresie epoki żelaza. W czasach nowożytnych (przypuszczalnie w 1710 r.) na powyższym stanowisku założono cmentarz zadżumionych.
Młynik, gm. Sorkwity
Grodzisko stożkowate ulokowane we wsi na wysokiej skarpie w pobliżu wschodniego brzegu jeziora Gielądzkiego. Kopiec jest wysoki na 4 m, zaś plateau posiada średnicę ok. 11 m. Niewielki nieckowaty majdan skłania do przypuszczenia, że mogła być na nim umieszczona wieża wartownicza. Na powyższym obiekcie nie stwierdzono warstwy osadniczej, więc pełnił on prawdopodobnie rolę średniowiecznego kopca strażniczego, gdyż z jego szczytu rozpościera się doskonały widok na pobliskie jezioro. Powyższy obiekt został zaznaczony na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r. Uwaga: grodzisko również jest wymieniane pod nazwą Stama (dokumentacja WKZ w Olsztynie), lub Laski.
|
|  |
Sorkwity
Obiekt położony jest w odległości ok. 200 m na zachód od cmentarza w Sorkwitach. Jest to kopiec o wysokości ok. 6 m. Na jego kulminacji znajduje się owalne wgłębienie o średnicy 3 m, będące prawdopodobnie reliktem po wieży obserwacyjnej. Obiekt w Sorkwitach, (również w Młyniku i Zyndakach) znajduje się na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r. Uwaga: w literaturze grodzisko wzmiankowane jest również jako Stary Gieląd.
Zyndaki, gm. Sorkwity
Grodzisko położone jest bezpośrednio na zachód od wsi na przesmyku znajdującym się między jeziorami Warpuńskim i Zyndackim. Jest to kopiec o nieregularnym kształcie o wysokości ok. 2 m i wymiarach podstawy 35 x 17 m. Omawiany obiekt mógł pełnić w średniowieczu rolę strażnicy pruskiej wzniesionej na przesmyku jezior , lub też pełnić rolę siedziby nobila pruskiego (być może Warpuna od imienia którego pochodzi nazwa pobliskiej wsi lokowanej w I poł. XIV w.). Według opisu pochodzącego z pocz. XVIII w.: „Było ono wysokie na ponad trzy chłopa i zupełnie okrągłe.” Prawdopodobnie obiekt poważnie został uszkodzony w wyniku wybierania z niego ziemi na potrzeby gospodarcze w okresie międzywojennym, jak i krótko po II wojnie światowej.
Zespół dworsko-folwarczny we wsi Boże
